SỨC KHỎE TINH THẦN NƠI CÔNG SỞ, ĐIỀU ĐANG BỊ BỎ QUÊN TRONG VĂN HÓA LÀM VIỆC HIỆN NAY

Trung bình, mỗi người dành hơn một phần ba cuộc đời của mình cho công việc (WHO, 2022). Vì vậy, trải nghiệm trong môi trường công sở không chỉ ảnh hưởng đến công việc mà còn tác động trực tiếp đến các khía cạnh khác như sức khỏe tinh thần, các mối quan hệ và cảm nhận hạnh phúc trong cuộc sống.

Theo American Psychological Association (2023), môi trường làm việc tích cực giúp nhân viên duy trì sức khỏe tinh thần, tăng khả năng sáng tạo và cảm giác gắn kết. Ngoài ra môi trường này còn giúp con người phát triển bản thân, cảm thấy được ghi nhận và duy trì năng lượng tích cực mỗi ngày. Nhưng ngược lại, khi văn hóa công sở trở nên độc hại, những tổn thương tinh thần có thể âm thầm tích tụ khiến con người kiệt sức, mất động lực, thậm chí nghi ngờ chính giá trị của mình.

Đó là lý do các tổ chức cần chủ động đầu tư vào sức khỏe tinh thần nơi làm việc, tạo ra môi trường an toàn – nhân văn – bền vững, nơi mỗi cá nhân được lắng nghe, tôn trọng và có cơ hội phát triển toàn diện.

Nhưng làm sao để nhận biết khi nào môi trường làm việc bắt đầu trở nên độc hại? Và đâu là văn hóa công sở lành mạnh? Dưới đây là một số dấu hiệu thường thấy để chúng ta có thể nhận diện và cùng thay đổi.

❗Những “dấu hiệu tiêu cực” dễ bị xem nhẹ❗

1️. Sự hài hước vượt quá ranh giới
Một môi trường vui vẻ và an toàn thường được xem là nơi làm việc gần gũi, dễ chịu. Tuy nhiên, “trêu cho vui” chỉ thực sự ổn khi mọi người đều cảm thấy thoải mái. Khi những lời đùa trở thành cách che giấu sự hạ thấp hay xúc phạm người khác, người nghe sẽ dần thu mình lại, trở nên tự ti và luôn trong trạng thái căng thẳng vì môi trường làm việc đã mất đi cảm giác an toàn.

2️. Văn hóa tôn thờ sự kiệt sức
Ở một vài công ty, văn hóa “làm nhiều là tốt” được tôn vinh như thước đo giá trị con người. Những người ở lại muộn được khen là “tận tâm”, trong khi nghỉ ngơi bị xem là lười biếng. Từ đó, nhân viên học cách quên mất bản thân để làm vừa lòng người khác. Điều này có thể dẫn tới tình trạng người lao động bị mệt mỏi, kiệt sức.

3️. Cạnh tranh không lành mạnh
Môi trường lành mạnh giúp con người cảm thấy được tôn trọng, an toàn và có giá trị. Nhưng khi môi trường làm việc biến thành cuộc đua “ai thắng – ai thua” thì lại khiến tinh thần đội nhóm dần tan rã, sự hợp tác nhường chỗ cho phòng thủ, và niềm tin giữa con người với nhau cũng phai nhạt theo thời gian. Điều này không chỉ làm ảnh hưởng tới doanh nghiệp thông qua hiệu suất giảm sút và tỷ lệ nghỉ việc tăng cao, mà còn khiến nhân viên phải trả giá bằng sức khỏe tinh thần của chính mình; họ có thể trở nên căng thẳng, lo âu và mất đi cảm giác gắn bó với công việc.

4️. Thiếu sự công nhận, thiếu phản hồi tích cực
Việc phản hồi tích cực giúp nhân viên cảm thấy được công nhận, khích lệ họ tiếp tục nỗ lực và phát huy tiềm năng. Những lời ghi nhận kịp thời không chỉ củng cố động lực nội tại mà còn tạo ra cảm giác được nhìn thấy và trân trọng. Ngược lại, khi những đóng góp không được ghi nhận, con người sẽ dễ đánh mất nhiệt huyết, cảm thấy mình “vô hình” và dần rút lui trong im lặng.

5️. Lãnh đạo xa cách, thiếu lắng nghe
Trong môi trường công sở mà lãnh đạo xa cách, chỉ đạo một chiều hoặc đặt nặng quyền lực hơn sự lắng nghe, nhân viên thường cảm thấy tiếng nói của mình không có giá trị. Khi người quản lý chỉ quan tâm đến kết quả mà bỏ qua cảm xúc, nhu cầu và trải nghiệm của cấp dưới, nhân viên dễ nảy sinh cảm giác bị xem nhẹ, bị điều khiển thay vì được hợp tác.

Theo Harvard Business Review (2021), phong cách lãnh đạo cởi mở, khuyến khích phản hồi hai chiều và thể hiện sự đồng cảm giúp tăng mức độ gắn kết và sáng tạo của nhân viên. Ngược lại, việc không tiếp thu ý kiến khiến nhân viên mất động lực, sợ sai, và chọn cách im lặng để “giữ an toàn”. Con người có nhu cầu tự nhiên được lắng nghe và được tham gia vào các quyết định có ảnh hưởng đến công việc của họ. Khi ý kiến được tôn trọng, nhân viên cảm thấy mình là một phần có ý nghĩa trong tập thể. Điều này không chỉ nuôi dưỡng sự tin tưởng mà còn giúp họ chủ động, trách nhiệm và gắn bó hơn với tổ chức.

🧠 Ảnh hưởng dưới góc nhìn tâm lý học tổ chức

Một trong những nền tảng quan trọng nhất của sức khỏe tinh thần nơi làm việc là “cảm giác an toàn tâm lý” (psychological safety), tức là khả năng con người có thể lên tiếng, chia sẻ quan điểm, hay thừa nhận sai sót mà không sợ bị chỉ trích hay trừng phạt. Khi cảm giác an toàn này bị xói mòn, nhân viên thường chọn im lặng, tránh rủi ro và thu mình thay vì chủ động đóng góp hoặc sáng tạo.

Trong môi trường làm việc độc hại, nơi các hành vi xúc phạm, mỉa mai hay thiếu tôn trọng diễn ra thường xuyên, hệ thần kinh của con người liên tục ở trạng thái “phòng vệ” giống như đang trong một mối đe dọa tiềm ẩn. Tình trạng này khiến nồng độ cortisol (hormone căng thẳng) tăng cao, làm giảm khả năng tập trung, ghi nhớ và giải quyết vấn đề. Lâu dần, cơ thể và tâm trí rơi vào trạng thái kiệt quệ, hình thành hiện tượng “sự bất lực học được” (learned helplessness), tức là khi con người tin rằng nỗ lực của mình sẽ không thay đổi được điều gì, và dừng cố gắng. Khi đó, nhân viên không chỉ giảm năng suất, mà còn mất niềm tin vào bản thân và tổ chức.

Sự bất mãn tích tụ âm thầm có thể dẫn đến kiệt sức (burnout), trầm cảm, mất ngủ và gia tăng ý định nghỉ việc. Theo American Psychological Association (2023), làm việc trong môi trường độc hại liên quan trực tiếp đến sự suy giảm sức khỏe tinh thần, gia tăng rối loạn lo âu và trầm cảm. Cùng với đó, Harvard Business School (2021) ước tính rằng văn hóa công sở độc hại có thể khiến doanh nghiệp thiệt hại trung bình hơn 47 triệu USD mỗi năm chỉ tính riêng năng suất bị mất và chi phí thay thế nhân sự.

Tóm lại, một môi trường thiếu an toàn tâm lý không chỉ gây tổn hại cho từng cá nhân, mà còn là “kẻ thù thầm lặng” của năng lực sáng tạo, đổi mới và phát triển bền vững của tổ chức.

🌿 Con đường hướng tới một văn hóa lành mạnh

✳️ Tôn trọng ranh giới: Ngừng việc chê bai, trêu đùa hay xúc phạm người khác dưới danh nghĩa “vui thôi mà”. Bên cạnh đó, các cá nhân cũng cần đặt ra các ranh giới cá nhân lành mạnh, tránh để đồng nghiệp đi quá giới hạn. Điều này có thể được thực hiện bằng cách giao tiếp về các giới hạn của mình, nói thật mà không làm tổn thương tới người xung quanh.

✳️ Làm việc trong mức độ phù hợp: Một môi trường lành mạnh không phải là nơi nhân viên làm việc cật lực đến kiệt sức, mà là nơi công việc được tổ chức hợp lý giúp mỗi nhân viên có thể cân bằng giữa hiệu suất công việc và sức khỏe tinh thần. Khi người lao động được nghỉ ngơi đầy đủ và không phải mang công việc về nhà, họ không chỉ có năng lượng để làm việc hiệu quả hơn mà còn duy trì được sự sáng tạo và niềm hứng khởi lâu dài.

✳️ Môi trường làm việc đoàn kết, gắn bó: Văn hóa làm việc tích cực được nuôi dưỡng khi các thành viên trong nhóm biết hợp tác, tôn trọng và hỗ trợ lẫn nhau. Thay vì cạnh tranh gay gắt, nhân viên cần được khuyến khích hướng tới mục tiêu chung, chia sẻ thông tin minh bạch và tôn vinh tinh thần đồng đội.

✳️ Ghi nhận và phản hồi tích cực: Không ai muốn nỗ lực trong lặng lẽ. Khi những đóng góp trong công việc được ghi nhận, dù là nhỏ nhất, nhân viên sẽ cảm thấy mình có giá trị và được tôn trọng.

✳️ Lãnh đạo bằng sự minh bạch và thấu cảm: Người lãnh đạo không chỉ là người ra quyết định, mà còn là người dẫn dắt cảm xúc của tập thể. Khi lãnh đạo biết lắng nghe, công khai thông tin rõ ràng, và đưa ra phản hồi với tinh thần hỗ trợ thay vì phán xét, niềm tin trong tổ chức sẽ được củng cố. Sự minh bạch giúp nhân viên hiểu rõ định hướng chung, giảm bớt hoang mang và cảm giác bị “bỏ ngoài cuộc”. Trong khi đó, sự thấu cảm cho phép người lãnh đạo nhìn thấy con người phía sau vai trò công việc, hiểu họ cần gì, đang trải qua điều gì, và làm thế nào để đồng hành cùng họ.

Biên tập: Mindcare

#tamlymindcare #tamlydoanhnghiep #vanhoacongso #suckhoetamthan

Tài liệu tham khảo