Từ lâu trong các truyền thuyết cổ đại Hy Lạp và La Mã, khái niệm về ái kỷ đã xuất hiện và ghi dấu ấn mạnh mẽ trong nhận thức của con người. Truyền thuyết kể rằng, Narcissus là một anh chàng đẹp trai, đi khắp thế giới để tìm nửa kia của mình. Sau khi từ chối nữ thần Echo, anh ta thoáng thấy hình bóng mình trên một dòng sông và đem lòng yêu nó. Vì không thể rời mắt khỏi hình bóng đó mà Narcissus chết đuối. Một đóa hoa mọc lên nơi anh ta chết, được gọi là hoa Narcissus – hoa thủy tiên.
Truyền thuyết ấy mô tả định nghĩa cơ bản về sự ái kỷ. Theo định nghĩa khoa học, ái kỷ là sự tự cao quá lớn về bản thân, một đặc điểm tính cách mà người mắc phải thường tin rằng mình vượt trội hơn về mọi mặt, từ ngoại hình, trí thông minh đến tầm quan trọng xã hội. Nó bao gồm sự khao khát được đánh giá cao hoặc ngưỡng mộ, mong muốn trở thành trung tâm của sự chú ý và kỳ vọng được đối xử đặc biệt phản ánh địa vị cao hơn được nhận thức. Không có gì ngạc nhiên khi mức độ ái kỷ cao có thể gây tổn hại đến các mối quan hệ lãng mạn, gia đình hoặc nghề nghiệp.
Trong tình huống nghiêm trọng, ái kỷ còn được phân loại là một dạng rối loạn tâm lý gọi là rối loạn nhân cách ái kỷ. Nó ảnh hưởng từ 1% đến 2% dân số, thường là nam giới. Chẩn đoán này thường dành cho lứa tuổi trưởng thành. Những người trẻ tuổi, đặc biệt là trẻ em có xu hướng lấy bản thân làm trung tâm nhưng đây có thể là một điều bình thường trong quá trình phát triển.
Một số biểu hiện cụ thể của rối loạn nhân cách ái kỷ:
• Một ý nghĩ phóng đại, vô căn cứ về tầm quan trọng và tài năng của họ (tự cao)
• Sự bận tâm ảo tượng về những thành tựu, ảnh hưởng, quyền lực, trí tuệ, vẻ đẹp hay tình yêu hoàn hảo
• Niềm tin rằng họ là những người đặc biệt và độc đáo và chỉ nên kết hợp với những người có tầm cỡ cao nhất
• Một nhu cầu được ngưỡng mộ vô điều kiện
• Một cảm giác về quyền lực
• Sử dụng người khác để đạt được mục đích của bản thân
• Thiếu sự đồng cảm
• Ghen tị với những người khác và một niềm tin rằng những người khác ghen tị với họ
• Kiêu căng và ngạo mạn
Mặc dù DSM-5 không phân biệt những kiểu khác nhau của tình trạng này, có bằng chứng cho thấy biểu hiện triệu chứng có thể rất đa dạng. Một số nhà nghiên cứu cho rằng có ít nhất 2 kiểu rõ ràng của rối loạn này:
• Ái kỷ tự cao có đặc điểm tính cách là táo bạo và kiêu ngạo. Những người có kiểu rối loạn nhân cách ái kỷ này có khả năng cao là thiếu sự đồng cảm, cư xử hung hăng, trấn lột người khác, và tham gia vào các hành vi phô trương.
• Ái kỷ khép kín có đặc điểm là quá nhạy cảm và bảo thủ. Những người có kiểu rối loạn nhân cách ái kỷ này khao khát sự công nhận, nhưng sẽ tránh tiếp xúc xã hội nếu không có được điều đó. Họ cũng có lòng tự trọng thấp.
Một số kiểu rối loạn nhân cách ái kỷ khác là ái kỷ cường điệu và ái kỷ trí tuệ cao. Những người có kiểu cường điệu được mô tả là dễ trải qua sự xấu hổ, quá nhạy cảm và dễ bị tổn thương cảm xúc. Những người với kiểu trị tuệ cao lại có vẻ bình thường nhất với những vấn đề xoay quanh sự thiếu đồng cảm, cảm giác đặc quyền và tự cho mình là trung tâm.
Nguyên nhân nào dẫn đến rối loạn nhân cách ái kỷ?
Mặc dù nguyên nhân chính xác chưa được xác định, song yếu tố di truyền và môi trường được cho rằng có tác động đến rối loạn nhân cách ái kỷ. Nghiên cứu trên những cặp song sinh cho thấy sự ảnh hưởng về di truyền là khá lớn mặc dù ta không biết loại gen nào đã được nghiên cứu. Môi trường sống cũng là yếu tố liên quan. Cha mẹ nào hay đặt con làm trung tâm có thể dẫn đến sự tự cao ở đứa trẻ. Ngược lại, cha mẹ lạnh nhạt và kiểm soát sẽ dẫn đến sự tự ti ở người con.
Sự ái kỷ thường xuất hiện nhiều hơn ở những nền văn hóa coi trọng cá nhân và sự thể hiện bản thân. Tại Mỹ, ái kỷ trở thành một đặc điểm nhân cách phổ biến từ những năm 1970, khi chủ nghĩa cộng đồng nhường chỗ cho sự phát triển cá nhân và chủ nghĩa vật chất. Gần đây, mạng xã hội cũng góp phần thúc đẩy khả năng thể hiện bản thân. Dù vậy, cũng phải chú ý rằng chưa có bằng chứng nào cho thấy mạng xã hội dẫn đến ái kỷ. Đúng hơn, nó là phương tiện để người ái kỷ tìm kiếm địa vị xã hội và sự chú ý.
Liệu có cách nào giúp người ái kỷ cải thiện đặc điểm tính cách tiêu cực này?
Câu trả lời là có. Bất cứ điều gì đem đến sự phản ánh chân thực về hành vi, giúp nâng cao sự quan tâm đến mọi người như là tâm lý trị liệu hoặc học cách đồng cảm có thể rất hữu dụng. Điều khó khăn ở đây là đối với những người rối loạn nhân cách ái kỷ, sự rèn luyện nâng cao bản thân có thể là một thách thức. Đối với họ, việc nhìn nhận bản thân ở một góc độ không tốt là rất khó khăn.
Nguồn tài liệu tham khảo:
1. W. Keith Campbell (2016), The psychology of narcissism – W. Keith Campbell, ed.ted.com.
https://ed.ted.com/lessons/the-psychology-of-narcissism-w-keith-campbell
2. Psychology Today (2009), Narcissism, Psychology Today.com. https://www.psychologytoday.com/us/basics/narcissism
3. Mark Zimmerman và cộng sự (2023), Rối loạn nhân cách ái kỷ (Narcissistic Personality Disorder – NPD), msdmanuals.com. https://s.pro.vn/qOXn
4. What Is Narcissistic Personality Disorder (NPD)? – Verywell Mind
Biên dịch và biên tập: Mindcare
————–
(***) Bản quyền bài dịch thuộc về Tham vấn trị liệu Tâm lý MindCare. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả (nếu có) và nguồn là “Nguồn: Tham vấn trị liệu Tâm lý MindCare”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.
Tham gia group Tư vấn tâm lý cùng chuyên gia:
https://www.facebook.com/groups/908586050050211
Chương trình tham vấn tâm lý trả phí tuỳ theo điều kiện tài chính: MindCare’s Trainee Psychologist
Hãy liên hệ với chúng tôi bất cứ khi nào bạn cần được hỗ trợ:
0866.13.58.85 (Dịch vụ Tham vấn Trị liệu, Đánh giá Tâm Lý, Dịch vụ Hướng nghiệp, Tâm Lý cho Doanh nghiệp & Học đường)
Mail: tamlymindcare@gmail.com
Website: https://mindcare.vn/
