Nhận ra thành kiến của bạn giúp tăng cường sự hiểu biết và khả năng giao tiếp.
Khi còn bé, tôi mê mẩn những ngôi sao điện ảnh hút thuốc lá. Khi tôi còn là một thiếu niên, một số người bạn của tôi bắt đầu hút thuốc. Tôi cũng muốn hút thuốc, nhưng bố mẹ tôi cấm. Tôi cũng bị đe dọa bởi các quảng cáo chống hút thuốc phổ biến mà tôi thấy trên truyền hình cảnh báo tôi rằng hút thuốc gây ung thư. Tôi muốn hút bao nhiêu thì tôi lại sợ bấy nhiêu.
Khi tôi bắt đầu học đại học với tư cách là chuyên ngành dự bị y khoa, tôi cũng bắt đầu làm việc trong phòng cấp cứu của bệnh viện. Tôi đã bị sốc khi thấy rằng hơn 90% y tá làm việc ở đó là người hút thuốc, nhưng điều đó vẫn chưa đủ để thuyết phục tôi rằng hút thuốc là điều khả dĩ chấp nhận được. Và các bác sĩ mới là người làm điều đó: 11 trong số 12 bác sĩ phòng cấp cứu mà tôi làm việc cùng là những người hút thuốc. Đó là tất cả những gì tôi cần để bị thuyết phục. Nếu các bác sĩ y khoa thực sự cho rằng hút thuốc là an toàn, thì tôi cũng vậy, tôi bắt đầu hút thuốc mà không cần quan tâm vì tôi đã rơi vào tình trạng thiên vị thẩm quyền (authority bias), một kiểu thiên kiến nhận thức. May mắn thay cho sức khỏe của tôi là tôi đã tỉnh táo và bỏ được thuốc lá 10 năm sau đó.
Có thể bạn không biết về những thói quen suy nghĩ này
Bạn đã bao giờ nghĩ ai đó thông minh đơn giản chỉ vì họ hấp dẫn? Bạn đã bao giờ loại bỏ một tin bài vì nó chạy trên một nguồn truyền thông mà bạn không thích chưa? Bạn đã bao giờ nghĩ hoặc nói, “Tôi biết điều đó sẽ xảy ra!” liên quan đến một đội chiến thắng, một cổ phiếu tăng giá trị hoặc một số sự kiện không thể đoán trước khác xảy ra? Nếu bạn trả lời “có” cho bất kỳ điều nào trong số này, thì bạn có thể đã mắc một lỗi tư duy là dựa vào các thiên kiến nhận thức.
Trong bài đăng cuối cùng của mình, tôi đã viết về tầm quan trọng của tư duy phản biện và làm thế nào trong thời đại thông tin ngày nay, không ai có lý do để sống trong sự thiếu hiểu biết. Kể từ đó, tôi nhớ lại một trở ngại rất lớn đối với tư duy phản biện: các thiên kiến nhận thức. Tất cả chúng ta đều đáng trách khi dựa vào những chiếc nạng tinh thần này, mặc dù chúng ta không cố ý làm điều đó.
Thiên kiến nhận thức là gì?
Từ điển tiếng Anh Cambridge định nghĩa thiên kiến nhận thức là cách một người cụ thể hiểu các sự kiện, sự kiện và những người khác, dựa trên tập hợp niềm tin và kinh nghiệm cụ thể của họ và có thể không hợp lý hoặc không chính xác.
PhilosophyTerms.com gọi đó là một thói quen tinh thần xấu cản trở suy nghĩ logic.
PositivePsychology.com mô tả nó theo cách này: “Chúng ta thường gặp những tình huống trong cuộc sống khi chúng ta cần đưa ra quyết định với thông tin không hoàn hảo và chúng ta vô tình dựa vào những định kiến hoặc thiên kiến.”
Và, theo Alleydog.com, thiên kiến nhận thức là một kiểu suy nghĩ không tự nguyện tạo ra nhận thức sai lệch về con người, môi trường xung quanh và tình huống xung quanh chúng ta.
Tóm lại, thiên kiến nhận thức là một lối tắt dẫn đến suy nghĩ. Và, điều đó hoàn toàn có thể hiểu được; sự tấn công dữ dội của thông tin mà chúng ta tiếp xúc hàng ngày đòi hỏi một số loại phương pháp tiết kiệm thời gian. Đơn giản là chúng ta không thể xử lý mọi thứ, vì vậy chúng ta đưa ra quyết định nhanh chóng. Hầu hết mọi người không có thời gian để suy nghĩ thấu đáo mọi thứ thông tin mà họ được cung cấp. Tuy nhiên, mặc dù phụ thuộc vào các thiên kiến là một điều có thể hiểu được, thì nó vẫn là một yếu tố ngăn cản nghiêm trọng cho sự phát triển của tư duy phản biện của bạn.
Đây là những gì cần chú ý
Wikipedia liệt kê 197 thiên kiến nhận thức khác nhau. Tôi sẽ chia sẻ với bạn một vài trong số những cái phổ biến hơn để trong tương lai, bạn sẽ biết về những cái mà bạn có thể đang sử dụng.
- Thiên kiến xác nhận (confirmation bias) là khi bạn thích tham gia các phương tiện truyền thông và các nguồn thông tin phù hợp với niềm tin hiện tại của bạn. Mọi người làm điều này vì nó giúp duy trì sự tự tin và lòng tự trọng của họ khi thông tin họ nhận được hỗ trợ tập hợp kiến thức của họ. Việc để lộ bản thân trước những quan điểm và ý kiến đối lập có thể gây ra sự bất hòa về nhận thức và căng thẳng về tinh thần. Tuy nhiên ở một mặt khác, việc tiếp xúc với thông tin mới và các quan điểm khác nhau giúp mở ra các con đường thần kinh mới trong não của bạn, giúp bạn có thể tư duy sáng tạo hơn.
- Thiên kiến mỏ neo (anchoring bias) xảy ra khi bạn trở nên cam kết hoặc gắn bó với điều đầu tiên bạn học về một chủ đề cụ thể. Ấn tượng đầu tiên về một cái gì đó hoặc một ai đó là một ví dụ điển hình. Tương tự như mỏ neo là hiệu ứng hào quang (halo effect), đó là khi bạn giả định rằng những đặc điểm tích cực hoặc tiêu cực của một người trong một lĩnh vực sẽ giống nhau ở một số khía cạnh khác trong tính cách của họ. Ví dụ, bạn có thể nghĩ rằng một người hấp dẫn cũng sẽ thông minh mà không cần thấy bất kỳ bằng chứng nào để chứng minh rằng anh ta hoặc cô ta có thông minh hay không.
- Thiên kiến nhận thức muộn (hindsight bias) là khuynh hướng xem một số sự kiện dễ dự đoán hơn chúng; còn được gọi là phản ứng “Tôi đã biết tất cả rồi”. Ví dụ về sự thiên vị này sẽ khiến bạn tin rằng bạn biết ai sẽ thắng một cuộc bầu cử, một trận bóng đá hoặc bóng chày hoặc thậm chí là tung đồng xu sau khi nó xảy ra.
- Hiệu ứng thông tin sai lệch (misinformation effect) là khi ký ức của bạn về một sự kiện có thể bị ảnh hưởng hoặc bị tác động bởi thông tin bạn nhận được sau khi sự kiện xảy ra. Các nhà nghiên cứu đã chứng minh rằng trí nhớ không chính xác vì nó dễ bị sửa đổi khi bạn nhận được thông tin mới.
- Thiên kiến người quan sát (actor-observer bias) là khi bạn cho rằng hành động của mình là do ảnh hưởng bên ngoài và hành động của người khác là do tác động bên trong. Bạn có thể nghĩ rằng bạn đã bỏ lỡ một cơ hội kinh doanh vì xe của bạn bị hỏng, nhưng đồng nghiệp của bạn không được thăng chức vì không đủ năng lực.
- Hiệu ứng đồng thuận giả (false consensus effect) là khi bạn cho rằng có nhiều người đồng ý với ý kiến của bạn và chia sẻ giá trị của bạn hơn thực tế. Điều này xảy ra bởi vì bạn có xu hướng dành phần lớn thời gian cho những người khác, chẳng hạn như gia đình và bạn bè, những người thực sự có chung niềm tin với bạn.
- Thiên kiến khả dụng (Availability bias) xảy ra khi bạn tin rằng thông tin bạn sở hữu quan trọng hơn thực tế. Điều này xảy ra khi bạn xem hoặc nghe các nguồn tin tức phương tiện truyền thông có xu hướng chạy các câu chuyện kịch tính mà không chia sẻ bất kỳ số liệu thống kê cân bằng nào về mức độ hiếm của các sự kiện như vậy. Ví dụ: nếu bạn thấy một vài câu chuyện về những vụ tai nạn máy bay bốc lửa, bạn có thể bắt đầu sợ đi máy bay vì bạn cho rằng chúng xảy ra với tần suất lớn hơn thực tế.
- Hiệu ứng đoàn tàu (bandwagon effect), còn được gọi là tâm lý bầy đàn hoặc suy nghĩ nhóm, là xu hướng chấp nhận niềm tin hoặc giá trị bởi vì nhiều người khác cũng nắm giữ chúng. Đây là một thiên kiến a dua ,xảy ra bởi vì hầu hết mọi người mong muốn được chấp nhận, kết nối và có cảm giác thuộc về, và sợ bị từ chối nếu họ có niềm tin đối lập. Hầu hết mọi người sẽ không suy nghĩ thấu đáo một ý kiến và sẽ cho rằng nó đúng vì rất nhiều người khác đồng ý với nó.
- Thiên kiến thẩm quyền (authority bias) là khi bạn chấp nhận ý kiến của một nhân vật có thẩm quyền vì bạn tin rằng họ biết nhiều hơn bạn. Bạn có thể cho rằng họ đã suy nghĩ thấu đáo một vấn đề và đưa ra kết luận đúng. Và, bởi vì họ là người có thẩm quyền trong lĩnh vực của họ, bạn cấp cho quan điểm của họ sự tin cậy hơn là bạn dành cho bất kỳ ai khác. Điều này đặc biệt đúng trong y học, nơi các chuyên gia thường được coi là không thể sai lầm. Một ví dụ sẽ là một nhà quảng cáo giới thiệu một bác sĩ, mặc áo khoác phòng thí nghiệm, chào hàng sản phẩm của họ.
- Thiên kiến tiêu cực (negativity bias) là khi bạn chú ý đến những tin tức xấu hơn là tốt. Đây là thiên kiến tự nhiên có từ thời tiền sử của loài người khi nhận thấy các mối đe dọa, rủi ro và nguy hiểm chết người khác có thể cứu mạng bạn. Trong thế giới văn minh ngày nay, sự thiên vị này là không cần thiết.
- Ảo tưởng về khả năng kiểm soát (illusion of control) là niềm tin rằng bạn có khả năng kiểm soát tình huống nhiều hơn so với thực tế. Một ví dụ về điều này là khi một người chơi cờ bạc tin rằng họ có thể ảnh hưởng đến một trò chơi may rủi.
Hiểu nhiều hơn và giao tiếp tốt hơn
Tìm hiểu về những thiên kiến này và cảnh giác với chúng khi bạn đưa ra quyết định chấp nhận một niềm tin hoặc quan điểm, điều đó sẽ giúp bạn trở nên hiệu quả hơn trong tư duy phản biện.
——-
Hãy liên hệ với chúng tôi bất cứ khi nào bạn cần được hỗ trợ:
☎️ 0828.77.22.33 (Dịch vụ Tham vấn Trị liệu, Đánh giá Tâm Lý) / 0877.16.33.66 (Dịch vụ Hướng nghiệp, Tâm Lý cho Doanh nghiệp & Học đường)
📧 tamlymindcare@gmail.com
📲 https://mindcare.vn/
