Rối loạn tâm trạng là tình trạng ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm trạng và các chức năng liên quan. Nó là một thuật ngữ chung dùng để chỉ các loại rối loạn trầm cảm và rối loạn lưỡng cực, đều ảnh hưởng đến tâm trạng của người mắc. Nếu bạn có các triệu chứng của rối loạn tâm trạng, tâm trạng của bạn có thể dao động từ cực kỳ thấp (trầm cảm) đến cực kỳ cao (hưng cảm).

Các loại rối loạn tâm trạng

Với bản cập nhật của Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5) vào năm 2013, các rối loạn tâm trạng được chia thành hai nhóm: rối loạn lưỡng cực cùng các rối loạn liên quan và rối loạn trầm cảm. Các loại rối loạn tâm trạng bao gồm:

• Rối loạn trầm cảm chính (MDD): Chúng ta thường được nghe về nó dưới cái tên trầm cảm chính hoặc trầm cảm lâm sàng. Nó liên quan đến những giai đoạn cực kỳ buồn bã, tuyệt vọng hoặc trống rỗng kèm theo nhiều triệu chứng về thể chất, nhận thức và cảm xúc.
• Rối loạn lưỡng cực loại I: Rối loạn này từng được gọi là hưng trầm cảm. Để được chẩn đoán mắc rối loạn lưỡng cực loại I, một người cần trải qua ít nhất một giai đoạn Sự hưng cảm được đặc trưng bởi tâm trạng hưng phấn và/hoặc cáu kỉnh kèm theo sự gia tăng năng lượng hoặc hoạt động. Trong các giai đoạn hưng cảm, những người mắc chứng rối loạn lưỡng cực loại I cũng thường xuyên tham gia vào các hoạt động mạo hiểm có thể dẫn đến hậu quả tiêu cực cho chính họ và/hoặc những người khác.
• Rối loạn lưỡng cực loại II : Để được chẩn đoán mắc chứng rối loạn lưỡng cực loại II, một người phải từng có hoặc đang có ít nhất một giai đoạn hypomania (hưng cảm nhẹ – một dạng hưng cảm ít nghiêm trọng hơn) và ít nhất một giai đoạn trầm cảm nặng, nhưng không có bất kỳ giai đoạn hưng cảm nào.
• Rối loạn lưỡng cực chu kỳ: Chẩn đoán yêu cầu tiền sử bệnh phải có tối thiểu hai năm với nhiều giai đoạn giống hưng cảm nhẹ và giống trầm cảm nặng, nhưng không có giai đoạn nào thực sự đáp ứng các tiêu chí cho các tình trạng này.

• Rối loạn lưỡng cực và các rối loạn liên quan do một tình trạng y tế khác: Một số tình trạng y tế có thể gây ra các triệu chứng của rối loạn lưỡng cực. Loại này được chẩn đoán khi có bằng chứng cho thấy rối loạn tâm trạng là kết quả sinh lý trực tiếp của một tình trạng bệnh lý (không phải tâm thần) khác.
• Rối loạn trầm cảm do một tình trạng y tế khác: Tương tự như rối loạn lưỡng cực do một tình trạng y tế khác, chẩn đoán này được sử dụng cho những người có triệu chứng trầm cảm; tuy nhiên, các triệu chứng được gây ra trực tiếp bởi một tình trạng bệnh lý tiềm ẩn như suy giáp. 
• Rối loạn lưỡng cực do chất/thuốc gây ra: Chẩn đoán này được sử dụng khi một người đang trải qua các triệu chứng rối loạn lưỡng cực do rượu, ma túy hoặc thuốc. 
• Rối loạn trầm cảm do chất/thuốc gây ra: Chẩn đoán này được sử dụng khi một người bị rối loạn trầm cảm do rượu, ma túy hoặc thuốc.
• Rối loạn lưỡng cực đặc hiệu hoặc không đặc hiệu  khác: Những chẩn đoán này có thể được sử dụng khi một người không đáp ứng các tiêu chí cho bất kỳ loại rối loạn lưỡng cực nào khác, nhưng họ có các triệu chứng lưỡng cực (chẳng hạn như giai đoạn hưng cảm nhẹ chỉ kéo dài hai ngày). 
• Rối loạn trầm cảm đặc hiệu hoặc không đặc hiệu khác : Những chẩn đoán này có thể sử dụng khi một người có triệu chứng của rối loạn trầm cảm nhưng không thực sự đáp ứng đầy đủ các tiêu chí của bất kỳ chứng rối loạn trầm cảm nào khác. Điều này giúp cung cấp các thông tin xoay quanh nguyên nhân cụ thể của việc không đáp ứng tiêu chuẩn chẩn đoán nào và giúp hiểu rõ hơn về tình trạng của bệnh nhân.

Các rối loạn tâm trạng mới

DSM-5 đã bổ sung thêm ba rối loạn tâm trạng mới. Chúng bao gồm:

• Rối loạn tâm trạng không kiểm soát ức chế: Rối loạn trầm cảm này được thêm vào DSM-5 dành cho trẻ em từ 6 đến 18 tuổi có biểu hiện cáu kỉnh, tức giận dai dẳng và thường xuyên có những cơn bộc phát cực độ mà không có bất kỳ sự khiêu khích đáng kể nào.
• Rối loạn trầm cảm dai dẳng: Chẩn đoán này chỉ tình trạng bao gồm chứng rối loạn trầm cảm nặng mạn tính (kéo dài từ hai năm trở lên) và  rối loạn loạn trương lực hoặc chứng loạn trương lực – một dạng trầm cảm ở mức độ thấp hơn.
• Rối loạn tâm thần tiền kinh nguyệt: Chẩn đoán này dựa trên sự xuất hiện của một hoặc nhiều triệu chứng cụ thể trong tuần trước khi bắt đầu hành kinh, sau đó là giải quyết các triệu chứng này sau khi bắt đầu. Các triệu chứng bao gồm thay đổi tâm trạng, cáu kỉnh hoặc tức giận, chán nản hoặc tuyệt vọng, lo lắng hoặc căng thẳng, cũng như ít nhất một trong số bảy triệu chứng tâm trạng khác, tổng cộng cần có ít nhất năm triệu chứng.

Triệu chứng của rối loạn tâm trạng

Rối loạn tâm trạng có thể dẫn đến khó khăn trong việc bắt nhịp với các công việc hàng ngày và nhu cầu của cuộc sống. Một số người, đặc biệt là trẻ em, có thể có các triệu chứng thể chất của bệnh trầm cảm, chẳng hạn như đau đầu hoặc đau bụng không rõ nguyên nhân. Vì có nhiều loại rối loạn tâm trạng nên chúng có thể có những ảnh hưởng rất khác nhau đến chất lượng cuộc sống. Nhìn chung, các triệu chứng bao gồm:

• Mất hứng thú với các hoạt động từng được yêu thích
• Ăn nhiều hơn hoặc ít hơn bình thường
• Khó ngủ hoặc ngủ nhiều hơn bình thường
• Mệt mỏi
• Hay khóc
• Lo âu
• Cảm thấy “trơn tuột”,  không còn năng lượng cho việc quan tâm
• Cảm thấy bị cô lập, buồn bã, vô vọng và vô giá trị
• Khó tập trung
• Vấn đề đưa ra quyết định
• Cảm giác tội lỗi
• Cáu gắt
• Ý nghĩ về cái chết và/hoặc tự sát

Với rối loạn tâm trạng, những triệu chứng này diễn ra gây ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống hàng ngày. Chúng không phải là những suy nghĩ và cảm xúc rời rạc mà thỉnh thoảng mọi người mới có.

Không ai biết nguyên nhân chính xác của rối loạn tâm trạng, nhưng dường như có nhiều yếu tố góp phần gây ra chúng và chúng có xu hướng di truyền trong gia đình. Sự mất cân bằng hóa học trong não là nguyên nhân có khả năng cao nhất. Các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống như cái chết, ly hôn hoặc chấn thương tâm lý cũng có thể gây ra trầm cảm, đặc biệt nếu cá nhân đã từng mắc bệnh này trước đó hoặc có yếu tố di truyền.

Chẩn đoán

Rối loạn tâm trạng nên được đánh giá và điều trị thích hợp bởi một chuyên gia sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như bác sĩ tâm thần. Nếu bất kỳ triệu chứng nào cản trở cuộc sống của bạn, đặc biệt nếu bạn đang có ý định tự tử, bạn nên tìm kiếm sự giúp đỡ ngay lập tức.

Điều trị

Hàng triệu người đã trải qua rối loạn tâm trạng và được điều trị thành công, nhờ đó họ có cuộc sống chất lượng hơn. Các phương pháp điều trị rối loạn tâm trạng có thể bao gồm trị liệu tâm lý, còn được gọi là trị liệu thông qua chuyện trò, hay các loại thuốc giúp điều chỉnh sự mất cân bằng hóa học trong não. Sự kết hợp giữa trị liệu và thuốc thường là phương án hành động tốt nhất.

1. Trị liệu

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là một hình thức trị liệu phổ biến được sử dụng để điều trị nhiều loại tình trạng sức khỏe tâm thần, bao gồm trầm cảm và rối loạn lưỡng cực. Với CBT, nhà trị liệu sẽ hướng dẫn bạn điều chỉnh lại các kiểu suy nghĩ tiêu cực và chuyển hướng hành vi có thể gây hại bằng cách sử dụng các cơ chế đối phó lành mạnh.

Một loại liệu pháp khác có thể được khuyến nghị cho những người bị rối loạn tâm trạng là liệu pháp gia đình. Liệu pháp gia đình giúp những người thân yêu của bạn hiểu thêm về tình trạng của bạn, từ đó có thể giúp họ hỗ trợ bạn tốt hơn trong quá trình điều trị. 

2. Thuốc

Bác sĩ có thể kê toa thuốc chống trầm cảm cho người bị rối loạn tâm trạng. Thuốc chống trầm cảm được sử dụng để điều trị cả trầm cảm và một số loại rối loạn lưỡng cực.

Depakote (sodium valproate), Lamictal (lamotrigine) và Tegretol (carbamazepine) là thuốc chống co giật đôi khi được sử dụng để điều trị các triệu chứng rối loạn lưỡng cực. Thuốc chống co giật được sử dụng để điều trị co giật ở những người bị động kinh nhưng cũng được phát hiện là có hiệu quả trong điều trị các triệu chứng của rối loạn lưỡng cực.

Kết